ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΙΣΑΞΙΟ ΜΕ ΕΚΑΤΟ ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

Την Παρασκευή 31 Μαρτίου ολοκληρώθηκε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Μουσικού Σχολείου Αλίμου στη Βενετία και τις γύρω πόλεις της αναγεννησιακής Ιταλίας, απαρτιώνοντας τη στοχοθεσία της διδασκαλίας που προηγήθηκε.

Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα "Βενετία: η μάχη με το νερό" μελετήσαμε πτυχές, παραμέτρους, διαφορετικές ιστορικές στιγμές, θριάμβους και αποτυχίες αυτής της μόνιμης πάλης αιώνων που διεξήγαγε η Βενετία ενάντια στο υγρό στοιχείο ή/και με την αρωγή του υγρού στοιχείου: στα ανοιχτά της θάλασσας ως θαλασσοκράτειρα, στον ευρύτερο χώρο επιρροής της ως εμπορικής ναυτιλιακής δύναμης, στον περιορισμένο χώρο της λιμνοθάλασσας ενάντια στις πλημμύρες. Θελήσαμε να δείξουμε στα παιδιά πώς το νερό μπορεί να οικοδομήσει ένα πολιτισμό, αλλ' εξίσου εύκολα να τον εξαφανίσει. Οι παραπάνω εικόνες μιας χειμερινής πλημμυρισμένης Βενετίας το αποδεικνύουν:

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα κινήθηκε σε τέσσερεις άξονες: τον άξονα των Φυσικών Επιστημών (αποξήρανση ελών, φράγματα φυσικά και τεχνητά, επιστήμη που αντιπαλαίει την εισβολή της θάλασσας, γύρω από τον οποίον στράφηκαν κάποιες εργασίες των παιδιών που αξιολόγησε η καθηγήτρια φυσικών επιστημών Τ. Κωτίδου). Τον άξονα των θεατρικών σπουδών (στοιχεία για το σαιξπηρικό και για το εν γένει ελισαβετιανό θέατρο, που δίδαξαν οι φιλόλογοι Γ. Μάρδας και Κ. Παπανίκου). Τον άξονα των δημιουργικών εργασιών, της δημιουργικής έκφρασης και της σύνθεσης μιας εκπαιδευτικής ταινίας(Άκης Φιλιός), τον άξονα διαμόρφωσης ενός power point παρουσίασης εργασίας και ενός word με σωστή παράθεση βιβλιογραφίας (Μιχάλης Χουρδάκης). Τέλος, ο φιλόλογος Ν. Ξένιος δίδαξε, σε δώδεκα δίωρα προβολών κάθε Παρασκευή μετά το σχόλασμα: στοιχεία για την άνοδο της αστικής τάξης. σύνδεση με το Βυζάντιο και τη δυτική Ευρώπη, στοιχεία πολιτειακής ιστορίας της Ενετικής Δημοκρατίας, στοιχεία για τον θεσμό του δούκα επί Βυζαντίου και του Δόγη, για το πολιτικοκοινωνικό status της πόλης στη μεσαιωνική Ευρώπη, για τον ρόλο της Βενετίας ως αποικιοκρατικού μηχανισμού, για την ενετική κυριαρχία στα ελληνικά νησιά κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, για τη μεταλαμπάδευση της Αναγέννησης από έλληνες λογίους, για την ελληνική παροικία της Βενετίας, για την Ενετική Σχολή Ζωγραφικής και για κάποιους σημαντικούς πίνακες που επρόκειτο να δουν οι μαθητές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών.

Το μεγαλύτερο μέρος των καινούργιων γνώσεών μας το οφείλουμε στον ξεναγό μας, τον κύριο Άγγελο Σπανόπουλο. Μια πρώτη επισήμανση είναι πως το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ήταν υπερβολικά "σφιχτό" και φορτωμένο με πληροφορίες και ιστορικές γνώσεις. Τα παιδιά επιφορτίστηκαν με συνεχείς παρουσιάσεις των εργασιών τους και δεν τους έμεινε ελεύθερος χρόνος για ψυχαγωγία.Επίσης δεν τους δόθηκε ελεύθερος χρόνος για καφέ, άσκοπη περιπλάνηση στις πέντε πόλεις που επισκεφθήκαμε, ή για να πάρουν κάποιο δωράκι στους δικούς τους, ευτυχώς όμως υπήρξαν τα μουσεία με τις πτέρυγες τις τουριστικές και έτσι αγόρασαν όλα αναμνηστικά από εκεί. Το ίδιο συνέβη και στην όπερα της Βενετίας, καθώς και στους ναούς του Αγίου Βιταλίου και του Αγίου Απολλινάριου. Η μόνη ευκαιρία τους για εκτόνωση από ένα υπερβολικά βεβαρυμμένο εκπαιδευτικό "πακέτο" ήταν το καράβι της επιστροφής, όπου ευτυχώς χόρεψαν και τραγούδησαν. Αυτό το σχόλιο το κάνω για να αντικρούσω την πεπλανημένη εντύπωση που τελευταίως επικρατεί σχετικά με τα εκπαιδευτικά προγράμματα, στα πλαίσια μιας αμφισβήτησης που διατυπώνεται σχετικά με τον παιδαγωγικό τους ρόλο και με τη βαρύτητά που έχουν για την κοινωνική, καλλιτεχνική, ιστορική καλλιέργεια των νέων μας.

Οι υπεύθυνοι καθηγητές, πεπεισμένοι για τη σημασία του εγχειρήματος, χαιρόμαστε που συμβάλαμε στην εμπειρία αυτήν των παιδιών και που διδαχθήκαμε κι εμείς από αυτήν. Η συνεργασία, η εναλλαγή ερεθισμάτων και παραστάσεων από ξένους τόπους, ξένες γλώσσες, επιτεύγματα περασμένων εποχών, η ξενάγηση στα μνημεία των σημαντικών πολιτιστικών κέντρων της ανθρωπότητας, ο συσχετισμός τους με τη ζωή στον τόπο μας και η επαφή με το πρωτότυπο έργο τέχνης είναι αναντικατάστατα όργανα διαπαιδαγώγησης, σε μιαν εποχή όπου το σχολείο οφείλει να σπάσει τον ακαδημαϊκό, στείρο και απομνημονευτικό χαρακτήρα της διδασκαλίας και να ανοιχτεί σε νέες εμπειρίες, επιχειρώντας επιτέλους το δημιουργικό ταξίδι έξω από τα "τείχη" του: αυτή είναι η άποψή μας. Στη διάρκεια αυτού του επταήμερου προγράμματος οι μαθητές μας πλούτισαν με μιαν εμπειρία ζωής που αφενός είναι αναντικατάστατη (εφόσον συνδυάστηκε με τη σύναψη σοβαρών σχέσεων με τους συμμαθητές και τους δασκάλους τους) κι αφετέρου είναι ισότιμη με έναν ολόκληρο χρόνο ακαδημαϊκής (από καθέδρας) διδασκαλίας. Καλούμε όποιον διαφωνεί, είτε είναι παράγοντας του Υπουργείου Παιδείας, είτε εκπροσωπεί τη Διεύθυνση Β'βάθμιας εκπαίδευσης, είτε είναι συνάδελφος που αξιολογεί ως σημαντικότερη τη διεκπεραίωση της διδακτέας ύλης, να συζητήσει ανοικτά μαζί μας τις ενστάσεις του. Πριν το κάνει, τον παρακαλούμε (αυτόν τον φανταστικό συζητητή μας) να επιστρατεύσει όσο περισσότερα επιχειρήματα μπορεί να βρει από τα ελάχιστα κιτάπια επιχειρημάτων που έχουν απομείνει στο οπλοστάσιο του παλιού τύπου σχολείου.

Ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή του εγχειρήματος: το δρομολόγιο της 25ης προς 26η Μαρτίου για Ιταλία έγινε με το πλοίο F/B CRUISE OLYMPIA με αναχώρηση από Πάτρα στις 18:00 και με άφιξη στην Ανκόνα στις 14:30 ώρα Ιταλίας αύριο. Με την άφιξή μας στην Πάντοβα είχαμε ραντεβού για δείπνο σε συγκεκριμένο εστιατόριο, από το οποίο αποκομίσαμε τις καλύτερες εντυπώσεις. Το πρόγραμμα περιλάμβανε ξενάγηση στην Πάντοβα, διαμονή σε ξενοδοχείο τεσσάρων αστέρων για τέσσερα συναπτά βράδυα στην περιοχή Galzignano, έξω από την πόλη, από το οποίο επίσης αποκομίσαμε τις καλύτερες εντυπώσεις.

Τη Δευτέρα 27/3 επισκεφθήκαμε τη Βερόνα και το Σιρμιόνε.

Την Τρίτη 28/3 επισκεφθήκαμε τη Βενετία, σε μιαν αναλυτική (και εξαντλητική) ξενάγηση εννέα συνεχών ωρών. Οι εντυπώσεις μας από την όπερα LA FENICE και την Γκαλερί της Ακαδημίας Τεχνών της Βενετίας είναι υπέροχες. Αναλυτικά στις εργασίες σας θα θυμηθούμε ένα προς ένα τα έργα τέχνης που είδαμε,μετά από τόση προετοιμασία. Αλλά το έκτακτο γεγονός ήταν η επίσκεψη του μουσείου μουσικών οργάνων.

Την Τετάρτη 29/3 επισκεφθήκαμε τον ναό του Αγίου Βιταλίου και το Μαυσωλείο της Γκάλα Πλασίντια στη Ραβένα, ενώ η ξενάγηση συνεχίστηκε με τον τάφο του Δάντη και τον ναό του Αγίου Απολλινάριου. Η βραδυά έκλεισε με ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα στη Φερράρα και με επιστροφή στην Πάντοβα, όπου δειπνήσαμε.

Την Πέμπτη 30/2 πήραμε πρωινό στο ξενοδοχείο στην Πάντοβα και αναχωρήσαμε το μεσημέρι από Ανκόνα για Πάτρα.

Το μεσημέρι της Παρασκευής 31/2 φτάσαμε στο λιμάνι της Πάτρας και ήμασταν στο Μουσικό Σχολείο Αλίμου στις έξι το απόγευμα.

Οι καθηγητές του προγράμματος Αναστασία Κωτίδου Νίκος Ξένιος Κατερίνα Παπανίκου Άκης Φιλιός Γιώργος Μάρδας

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Fr. Lane, Βενετία η θαλασσοκράτειρα, Αθήνα 2007, εκδ. Αλεξάνδρεια. P. Lock, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο, 1204-1500, Αθήνα 1998, εκδ. Ενάλιος. D. Nicol, Βυζάντιο και Βενετία. Μελέτη των διπλωματικών και πολιτιστικών σχέσεων, Αθήνα 2004, εκδ. Παπαδήμα. Έλλη Γιωτοπούλου –Σισιλιάνου, Πρεσβείες της βενετο­κρατούμενης Κέρκυρας (16ος - 18ος αι.). Πηγή για σχεδίασμα ανασύνθεσης της εποχής, Αθήνα 2002. Χρύσα Μαλτέζου (επιμέλεια), Όψεις της ιστορίας του ενετοκρατούμενου Ελληνισμού, Αρχειακά τεκμήρια, Αθήνα 1993, εκδ. Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού. Χρύσα Μαλτέζου, Άννα Παλαιολογίνα Νοταρά, μια τραγική μορφή ανάμεσα στον βυζαντινό και τον νέο ελληνικό κόσμο, Βενετία 2004, εκδ. Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας. Αναστασία Παπαδία-Λάλα, Ο θεσμός των αστικών κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο κατά την περίοδο της βενετοκρατίας (13ος-18ος αι.). Μια συνθετική προσέγγιση, Βενετία 2004, εκδ. Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας. Γ. Πλουμίδης, Η Ενετοκρατία στην ελληνική Μεσόγειο, Ιωάννινα 2006, εκδ. Πανεπιστημιακού Τυπογραφείου. Τζόναθαν Φίλλιπς, Η τέταρτη Σταυροφορία και η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης, Αθήνα 2005, εκδ. Ωκεανίδα.

Ο ρόλος του Βυζαντίου και της Βενετίας στη διάσωση της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας

της Ελένης Γλυκατζη-Αρβελέρ (Huffington-Post)

Το ανήκειν (αν ανήκομεν στην Ανατολήν ή στην Δύσιν) είναι το πιο μεγάλο πρόβλημα που απασχολεί τους Έλληνες. Αλλά πριν από το ανήκειν υπάρχει το "είναι". Δεν είσαι αυτό που είσαι, δεν είσαι αυτό που κάνεις, είσαι αυτό που έχεις . Με άλλα λόγια, δεν ξέρεις ποιος είσαι, αναζητάς την ταυτότητά σου. Η διερεύνηση της ταυτότητας οδηγεί σε σύγκρουση ακόμη και με φίλους. Το Βυζάντιο δεν υπάρχει πια, εμείς δεν έχουμε καμία σχέση με την αρχαιότητα και στο ερώτημα τί είμαστε, ποιοι είμαστε, η απάντηση που κυριαρχεί είναι «είμαστε άνθρωποι». Σε αυτήν τη αναζήτηση ταυτότητας, είναι φυσικό να επιστρατεύεις το παρελθόν που διαλέγεις. Και φυσικά διαλέγεις αυτό που λέμε "ιστορία που ενισχύει την αυτοεκτίμησή σου", ιστορία που σου ανεβάζει το ηθικό. Εφόσον, δε, επιλέγεις αυτό το παρελθόν, σημαίνει ότι δεν είσαι βέβαιος για το μέλλον, γιατί αν ήσουν βέβαιος για το μέλλον δεν θα έχεις ανάγκη να λες ότι "δώσαμε τα φώτα στον κόσμο" και να μην αναρωτιέσαι. π.χ., ποιος σου έδωσε τον ηλεκτρισμό. Κάποιοι αφελείς ισχυρίζονται ότι "δώσαμε τα φώτα στον κόσμο και δεν καταφέραμε κάτι άλλο γιατί μέσα στην ιστορία χαθήκαμε", λένε πως "υπήρξε ένα Βυζάντιο και μια ορθοδοξία και ένας ανατολικός ασκητισμός που μας καθήλωσε την ώρα που υπήρχε ένας διαφωτισμός και εξέλιξη στη Δύση". Το θέμα είναι ότι η Ελλάδα δεν γνώρισε Διαφωτισμό. Ποιος φταίει; Θα το πω, η εκκλησία. Αφόρισαν σχεδόν τον Βολταίρο και όλους αυτούς, ο μόνος διαφωτιστής στην Ελλάδα ήταν ο Ρήγας Φερραίος. Όταν τον σκότωσαν και αυτόν, κανείς δεν τον θρήνησε, ούτε η εκκλησία. Και τα γραπτά της αρχαιότητας, ποιος τα διέσωσε;

Ένα πρώτο ψέμα που διδάσκουμε στα σχολεία είναι το ότι τάχατες η αρχαία γραμματεία σώθηκε από τους Άραβες. Αν είναι αλήθεια αυτό, τότε πού είναι ο αραβικός Όμηρος; Πού είναι ο αραβικός Θουκυδίδης; Πού είναι ο αραβικός Σοφοκλής, ο Ευριπίδης κτλ; Άρα τι κάναν οι Άραβες; Για να είμαστε απόλυτα ακριβείς, όχι οι Άραβες, αλλά οι χ ρ ι σ τ ι α ν ο ί που ζούσαν στις χώρες της αραβικής κυριαρχίας είναι αυτοί που μετέφρασαν το Όργανο του Αριστοτέλη, τον Πτολεμαίο, τους γεωγράφους και όσα άλλα αρχαία κείμενα μεταφράστηκαν. Και αυτό το έκαναν αποκλειστικά για διοικητικούς λόγους: για να έχουν ένα εγχειρίδιο διοικητικό για την αχανή τους αυτοκρατορία, κυρίως για το χαλιφάτο της Βαγδάτης. Αλλά και ο Αριστοτέλης ο αραβικός δεν είναι ο Αριστοτέλης που έφτασε ως εμάς και που διδάσκεται στα σχολεία και στα Πανεπιστήμια με τη μορφή που τον ξέρουμε σήμερα. Όλα αυτά σωθήκανε μέσα από τα σκριπτόρια, δηλαδή μέσα από τα αντιγραφικά εργαστήρια των μοναστηριών της Κωνσταντινούπολης. Αυτό είναι αλήθεια. Ωστόσο, είναι ψέμα ότι τα έσωσε η εκκλησία. Αυτή που τα έσωσε ήταν η Αυτοκρατορία: για παράδειγμα, ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος στις αρχές του 10ου αιώνα μαζεύει όλα τα έγγραφα από τα ελληνικά κείμενα, από τα μοναστήρια και από όπου αλλού μπορούσε για να κάνει την πρώτη εγκυκλοπαίδεια. Και πράγματι καταφέρνει και κάνει την πρώτη εγκυκλοπαίδεια. Όλο το φοιτηταριό της εποχής κάνει τις πρώτες συνόψεις, τα συντάγματα κτλ. Εάν δεν υπήρχαν αυτοί, δεν θα είχαμε τίποτα στην σύγχρονη εποχή. Επειδή δε έχουμε τα fragmenta ιστορικών και άλλα, όταν τους μάζεψε ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος έκαναν μια εγκυκλοπαίδεια θεματική (κατά θέματα, μια εγκυκλοπαίδεια με 55 θέματα πάνω κάτω περί κυνηγίου, περί ιατρικής και άλλων θεμάτων) και αυτοί που την έφτιαξαν αργά και βασανιστικά είχαν τα θέματα και επιλεκτικά ψαλίδιζαν. Αυτή είναι η άποψή μου, αλλά δεν μπορώ να την αποδείξω. Όπως και να έχει, ακόμη και αυτά που αποκαλούμε "αραβικά" κείμενα είναι κατά κάποιο τρόπο βυζαντινής προέλευσης. Στον έκτο αιώνα, περίπου στο 527, γίνεται και η τελευταία καταδίωξη του Δωδεκάθεου. Δεν λέω "καταδίωξη ειδωλολατρών", διότι ουδέποτε ήταν ειδωλολάτρες οι αρχαίοι. Η μεγάλη επικοινωνιακή επιτυχία των Χριστιανών είναι να κολλήσουν τη ρετσινιά του ειδωλολάτρη στην αρχαία θρησκεία που δεν είχε καμία σχέση με τα είδωλα. Σε μια "νεαρά" του ο Ιουστιανός γράφει «οι τα μισαρά των Ελλήνων πρεσβεύοντες» Ποιους όμως εννοεί ο Ιουστινιανός γράφοντας "Έλληνες"; Η λέξη Έλληνας στα βυζαντινά σημαίνει ειδωλολάτρης, και για τους Βυζαντινούς οι Έλληνες δεν έχουν δικαίωμα ούτε να διδάξουν, είναι, πώς να το πούμε, ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Ο Ιουστινιανός κλείνει την νεοπλατωνίζουσα σχολή των Αθηνών, αλλά ούτε καίει ούτε καταστρέφει. Οι νεοπλατωνικοί καθηγητές τότε τότε φεύγουν από την Αθήνα και πάνε στην Περσία. Από εκεί αρχίζει ο μεταφραστικός ζήλος, πρώτα στα συριακά και μετά, καθώςς οι Άραβες φτάνουν ένα αιώνα αργότερα στη Δαμασκό και καταλαμβάνουν όλη αυτήν την περιοχή, αρχίζει και η πρώτη μετάφραση που γίνεται τελική στη Βαγδάτη. Εκείνο που δεν δέχονται πια οι Αραβες είναι όταν ο Ομάρ καταλαμβάνει την Αλεξάνδρεια γύρω στο 647, καίει την βιβλιοθήκη για να ζεστάνουν τα λουτρά. Όταν έγιναν τα εγκαίνια της νέας βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και πήγαν οι Ρωμιοί αυτά τα κείμενα τα βυζαντινά, οι Άραβες τους διώξανε και τελικά επέστρεψαν πίσω χωρίς το συγκεκριμένο ιστορικό κείμενο.

Το δεύτερο ψέμα που διδάσκουμε στα σχολεία είναι ότι χάρη στη φυγή των Κωνσταντινοπολιτών, έπειτα από την Άλωση της Πόλης το 1453, έγινε η Αναγέννηση. Αυτό λοιπόν να το αφήσουμε λίγο στο βεστιάριο, γιατί αυτοί οι οποίοι φύγανε, βρήκανε Τσιμαμπούε, βρήκανε Φραντζέλικο, βρήκανε Τζιότο βρήκανε Ντάντε. Αυτά λοιπόν είναι τα ψέματα που λέμε. Ότι δηλαδή οι Άραβες έκαναν τη διάσωση της ελληνικής γραμματείας και οι βυζαντινοί έκαναν την Αναγέννηση της Δύσης. Αυτά είναι τα δύο μεγάλα ψέματα. Άλλο εάν οι βυζαντινοί εκόμισαν μαζί τους, φεύγοντας, τη γνώση της αρχαίας γλώσσας. Γραμματική, συντακτικά λεξικά είναι από τους φυγάδες, αλλά εάν δεν ήταν ο Γουτεμβέργιος και η ανανέωση πραγμάτων και γραμμάτων στη Δύση δεν θα έφερναν την αλλαγή οι πέντε που έφυγαν από την Πόλη και οι οποίοι χαθήκαν και για το Γένος και για την Ορθοδοξία. Να μην ξεχνάμε ότι ο Βησαρριώνας κόντεψε να γίνει και Πάπας. Έγινε καρδινάλιος και όλα τα βιβλία του, τα οποία μετέφερε στη Δύση τα άφησε στη βιβλιοθήκη της Βενετιάς. Είναι η πρώτη μαγιά για την Μαρκιανή βιβλιοθήκη της Βενετίας. Ουδέποτε το όνομα Έλλην ξαναβρήκε όλη του την αίγλη, αλλά το Ρωμηός, Ρωμαίος, σήμαινε Έλληνας το γένος και τη γλώσσα, η οποία γλώσσα ήταν γραικική και τα ήθη ρωμαϊκά. Όταν πάει να παντρευτεί μία πριγκίπισσα δυτική έναν μέλλοντα αυτοκράτορα του Βυζαντίου, είμαστε στον ένατο αιώνα, εκεί λέει: “Στέλνουμε έναν Πρωτοσπαθάριο για να της μάθει τη γραικική γλώσσα και ήθη ρωμαϊκά. Αυτά είναι τα βυζαντινά. Πότε όμως οι βυζαντινοί αποκτούν τη συνείδηση της ελληνικής συνέχειας; Έχω μία απόδειξη αδιάψευστη. Αυτό λοιπόν συμβαίνει όταν οι βυζαντινοί αρχίζουν και λένε ότι οι Τούρκοι είναι Πέρσες Αχαιμενίδες. Και ερωτώ τι σχέση έχουν οι Τουρκομάνοι, Αηδίνογλου, Μεντεσέ, Καραμανλήδες, Οθωμανοί κτλ με τους Πέρσες. Δεν έχουν καμία σχέση. Όταν ο Ιουλιανός ο παραβάτης θέλει να επαναφέρει την αρχαία θρησκεία και ονομάζει τους χριστιανούς "Γαλιλαίους" απαγορεύοντάς τους να χρησιμοποιήσουν ως και την ελληνική γλώσσα, διότι γλώσσα της διανοίας και του άλλου πράγματος, τότε ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός του στέλνει την περίφημη διατριβή «τίνος το ελληνίζειν» και αποδεικνύει ότι τα πάντα, τα πάντα, τα έχουν παραλάβει και οι χριστιανοί από τους αρχαίους. Το ότι έχουμε κάποια συνέχεια, η οποία οπωσδήποτε είναι γλωσσική αλλά και διανοητική, εάν θέλετε, φαίνεται και όταν ο Μέγας Βασίλειος λέει στους νέους: «να διαβάζετε τα αρχαία κείμενα». Και όταν οι βυζαντινοί μιλούν για δημοτική, τα γεωγραφικά κείμενα, η λιτή γλώσσα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η δημοτική. Για να μη μιλήσουμε για τα νοταριακά έγγραφα, για τα έγγραφα των πωλήσεων που είναι γραμμένα στην απλοϊκή δημοτική γλώσσα που μιλούσε ο Μακρυγιάννης και που μιλάμε, που λέει ο λόγος, μέχρι τα σήμερα. Η ελληνικότητα είναι πρώτα απ΄όλα ελληνογλωσσία και ελληνοφωνία, έπειτα μια συνείδηση συνέχειας ιστορικής, αλλά αυτοί που το κάνουν λέγονται Ρωμιοί. Μάλιστα υπάρχουν ένα σωρό κείμενα που μιλούν για καθαρούς Ρωμαίους, γιατί αυτοί που ήτανε στα σύνορα και οι οποίοι στα μεν βόρεια έχουνε επαφή με τους Σλάβους, στα δε ασιατικά με τους Άραβες, είναι μιξοέλληνες ή μιξοβάρβαροι, ενώ οι καθαροί Έλληνες, οι καθαροί Ρωμαίοι είναι αυτοί της Πόλης. Οπότε ελληνοφωνία από τη μια μεριά και συνείδηση της ιστορικής συνέχειας, αυτά τα δύο συνθέτουν μια σημαντική πτυχή της βυζαντινής ταυτότητας, η οποία όμως πάνω από όλα είναι -και το υπογραμμίζω- η συνείδηση έθνους χριστιανών. Ο Λέων ο 6ος γράφει στα "Τακτικά" του ότι «αγωνιζόμεθα υπέρ των αλυτρώτων αδελφών ως έθνος χριστιανών» οπότε χριστιανοί ελληνόφωνοι με ρωμαϊκή καταβολή όσον αφορά τα διοικητικά πράγματα. Αυτή είναι η ρωμιοσύνη την οποία αποποιηθήκαμε μολονότι είναι σύγκαιρη της ιστορίας. Όπως γράφει και ο Μιχαηλίδης ο ποιητής ο Κύπριος την αποποιηθήκαμε, γιατί όπως δεν ελευθερώσαμε την κοιτίδα του γένους, την Πόλη, είπαμε κάνοντας πρωτεύουσα ένα λασποχώρι, την Αθήνα του 1830, ότι είμαστε απόγονοι του Περικλή και έκτοτε ούτε ένα κείμενο βυζαντινό δεν διδάσκεται στα σχολειά. Όλοι ξέρουν το "Έρως ανίκατε μάχαν" και τα λοιπά αλλά κανένας δεν ξέρει τι εστί Άννα Κομνηνή… Μα και όταν μας ιδρύουν το κράτος προσπάθησαν να εξαλείψουν τα 1000 χρόνια Βυζαντίου και ο Κοραής πήγε να φτιάξει μια άλλη γλώσσα καθαρή. Πίστεψαν πως για να γίνουμε Έλληνες θα έπρεπε να γίνουμε πρώτα Δυτικοί. Αποφεύγω ως ιστορικός να λέω ποιο ήταν το σκεπτικό τους, Δεν ξέρουμε τίποτα. Το μόνο που ξέρουμε από τον Κοραή είναι ότι είπε πως με το να θεωρούν οι Έλληνες τον εαυτό τους απόγονο του Μιλτιάδη και του Λεωνίδα θεωρούν ότι 400 χρόνια ήταν "αιχμάλωτοι", και όχι ραγιάδες και δούλοι. Έχουμε αυτή την η ρετσινιά των 400 χρόνων. Aυτά τα 400 χρόνια βάζουν σε παρένθεση και όπως δεν έχουν και την Πόλη, δεν ξέρουν το Βυζάντιο, γιατί Κωσταντίνουπολη ίσον Βυζάντιο. Ή την ξέρεις ή δεν την ξέρεις. Οι Ρουμάνοι έχουν κάνει την αγιοποίηση της Κωσταντίνουπόλης. Eάν πάτε στο Κουμόρο, στο Βορονέτς, θα δείτε ότι έχουν την άλωση της Κωσταντινουπόλεως ως εικόνα.

Ο μόνος ο οποίος κάνει ακριβώς την ίδια προσπάθεια είναι ο Μακρυγιάννης. Όταν παραγγέλνει τους 23 πίνακες για τις μάχες της απελευθέρωσης στον Παναγιώτη Ζωγράφο, τί του λέει; Ο πρώτος πίνακας είναι η Άλωση της Πόλης. Άρα από εκεί αρχίζουμε, από την Άλωση της Πόλης γινόμαστε οι νεοέλληνες και ο Μακρυγιάννης το ξέρει καλύτερα από τον καθένα. Στο μεταξύ, η ίδρυση του πρώτου ελληνικού κράτους, το 1831, αφήνει πολλούς Έλληνες απ΄έξω. Και έχουμε και μια Μικρά Ασία. Η αρχαία ιστορία αθηνειάζει, η νεοτάτη ιστορία πελοποννησιάζει, η δε μεσαιωνική ιστορία βυζαντινίζει. Δεν υπήρξε διασπορά τότε, υπήρξε ρήξη της οργανικής συνέχειας του ελληνισμού. Δηλαδή απελευθερώθηκε ένα μικρό κομμάτι του ελληνισμού, τα "κατωτικά" (τα νότια μέρη της ελλαδικής χερσονήσου) , όπως τα λέγαν οι βυζαντινοί. Οπότε ο ελληνισμός δεν ταυτίστηκε με τον ελλαδισμό και αυτή η μη ταύτιση του ελληνισμού με τον ελλαδισμό στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης δημιούργησε δύο πράγματα: πρώτον, τη Μεγάλη Ιδέα και δεύτερον, τον πόλεμο υπέρ αλυτρώτων και τις χαμένες πατρίδες. Η εμφάνιση του συγκεκριμένου όρου για πρώτη φορά γίνεται επί Μιχαήλ Παλαιολόγου, όταν φτάνει στην Πόλη το 1261 ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση από τους Φράγκους και την ξαναχτίζει και κάνει τότε τον αετό δικέφαλο. Δεν ήταν ποτέ ο βυζαντινός αετός δικέφαλος, για να βλέπει και Ανατολή και Δύση, παρά μόνον μετά από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Εκείνος τότε λέει: «θα ανακτήσουμε τας χαμένας πατρίδας», όπως έγινε με την Πόλη την οποία άλλωστε είχαμε χάσει, «εξαιτίας των δικών μας αμαρτιών» που λέει και ο Λάσκαρις. Οπότε είχαμε την ίδρυση της Μεγάλης Ιδέας και μετά τη συνεχή συρρίκνωση του βυζαντινού ελληνισμού. Η τελευταία συρρίκνωση βέβαια είναι το 1922, όταν ακριβώς σημειώθηκε και το οριστικό τέλος της Μεγάλης Ιδέας.

Έχουμε τουλάχιστον δύο ημερομηνίες ορόσημα, 1204 και 1453 και όπως υποστηρίζουν αρκετοί ιστορικοί φαίνεται πως υπάρχει μια σύγκρουση μεταξύ αυτού που ονομάζουμε Δύση και ελληνισμού και πως ο Δυτικός πολιτισμός δημιουργήθηκε contra graecorum. Όταν το 476 καταστρέφεται το δυτικό ρωμαϊκό κράτος τί γίνεται; Αρχίζουν Γότθοι, Βησιτγότθοι, Φράγκοι, Σάξονες και άλλοι και κάνουν τις επιδρομές τους. Κάποια στιγμή η μόνη εξουσία η οποία είναι ενοποιός στη Δύση είναι ο Πάπας, είναι η θρησκεία. Αυτή η θρησκεία είναι που κάνει και τους μεγάλους πολέμους, που κάνει τις σταυροφορίες και φτάνει μέχρι την Αίγυπτο και παρακάτω. Περίμενε και εκείνος ο κακομοίρης ο Αλέξιος ο Κομνηνός να έρθουν οι Σταυροφόροι για να απελευθερώσει την Νίκαια και ένα σωρό πόλεις που είχαν πάρει οι Τούρκοι. Ευτυχώς τις ελευθερώσανε και του τις δώσανε. Η Δύση εκμεταλλεύθηκε πάντοτε την Ανατολή, πάντοτε. Και, όπως λέω συχνά, η Ανατολή της Δύσης είναι η Δύση της Ανατολής. Πώς όμως μας εκμεταλλεύθηκαν; Είναι σαν να λέμε μ α ς ε κ β ί α σ α ν. Δηλαδή οι Νορμανδοί έχουν πάρει την Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο,την Κεφαλλονιά, το Φισκάρδο, μέχρι το 1185 έχουν πάρει τη Θεσσαλονίκη, έχουν καταστρέψει τη Θήβα. Και οι βυζαντινοί κάνουν συμμαχία με τους Βενετούς γιατί οι βενετσιάνοι δεν θέλουν να αποκλειστούν, καθώς οι Νορμανδοί έχοντας το Δυρράχιο και έχοντας και το Μπάρι, ήλεγχαν την κάθοδο των βενετσιάνων στη Μεσόγειο. Όμως, οι βενετσιάνοι έχουν συμφέρον να βοηθήσουν τους βυζαντινούς, προκειμένου να διώξουν τους Νορμανδούς από την ανατολική ακτή. Τότε αρχίζουν τα περίφημα προνόμια που δίνουν οι βυζαντινοί σε όλη την Ιταλία. Είναι μια εποχή όπου υπάρχει οικονομική και στρατιωτική υποδούλωση. Ξέρετε, το Σχίσμα του 1054 δεν το είχε πάρει χαμπάρι κανείς εκείνη την εποχή, και αν δεν υπήρχε ένα κείμενο, ο "Επιτάφιος" του Ψελλού, που αναφέρεται στον Μιχαήλ τον Κηρουλάριο τον πατριάρχη, δεν θα ξέραμε ότι είχε γίνει Σχίσμα. Όταν αρχίζουν οι Τούρκοι να καταλαμβάνουν την Μικρά Ασία, είμαστε στον 14ο αιώνα. Έχουμε το 1391 ακόμη τη Φιλαδέλφεια ελεύθερη. Η Φιλαδέλφεια, η οποία είναι μεταξύ της Σμύρνης και της Κιουτάχειας, είναι ένα ελεύθερο σχεδόν κρατίδιο με τον Θεόληπτο τον μητροπολίτη της και δίνει κάτι φόρους στους Τούρκους οι οποίοι έχουν κατακλύσει όλη την αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί είναι λιγότερο ισχυροί απ΄όλους και γίνονται ισχυροί γιατί βρίσκονται απέναντι από την Πόλη και μπορούν και περνούν απέναντι. Το 1321 υπάρχει η μαρτυρία ενός βυζαντινού που πάει από την Πόλη να δει τον πεθερό του στα Γανοχώρια και στη διαδρομή βλέπει κατεστραμμένες εκκλησίες από τους Τούρκους. Όμως αυτοί οι Τούρκοι που εννοεί είναι οι Γιαξήδες (Γιαξή) οι οποίοι περνούν μαζί με τους Καταλανούς, που έχουν πάρει την Έφεσο, αυτούς δηλαδή που έχουν φέρει οι βυζαντινοί ως συμμάχους εναντίον των Τούρκων. Τα κάνουν δηλαδή οι Καταλανοί "πλακάκια με τους Τούρκους και έτσι οι Τούρκοι πάνε προς τα πάνω και οι Καταλανοί φτάνουν μέχρι την Αθήνα και ϊδρύουν, εκεί, καταλανικό κράτος. Οπότε η μέριμνα των βυζαντινών εκείνη την εποχή είναι η άμυνα εναντίον των Τούρκων, που, επειδή δεν την κατορθώνουν, αναγκάζονται να κάνουν παρά φύσιν συμμαχίες. Αλλά όταν επί Μανουήλ Παλαιολόγου γίνεται η μεγάλη εκστρατεία εναντίον της Πόλης, ο Ιωάννης, ο γιος του Μανουήλ, ζητά από τον πατέρα του να κάνουνε αντίσταση εναντίον των Τούρκων. Απαντά τότε ο Μανουήλ: «ού χρείαν έχομεν αυτοκράτορος αλλά οικονόμου», δηλαδή μας χρειάζεται οικονόμος και όχι αυτοκράτορας. Έχει έχει γίνει η συρρίκνωση της συρρίκνωσης, τους έχει μείνει μόνο η Πόλη και αυτή στο κακό της το χάλι. Ένα υπόλειμμα. Έχουν κατέβει οι Βλάχοι και τα αλβανικά φύλα προς τη Θεσσαλία, ο Μυστράς είναι αποκομμένος, η Τραπεζούντα έχει τη δική της αρχή, η Νίκαια έχει καταστραφεί από τους Τουρκομάνους. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα και η μόνη αντίσταση που γίνεται είναι αντίσταση με τον νου. Ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος καταλαβαίνει ένα πράγμα, ότι αν δεν τον βοηθήσει η Δύση δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Έτσι, για να πετύχει την βοήθεια της Δύσης, κάνει την Ένωση, με αποτέλεσμα ο Γεννάδιος Σχολάριος και οι ανθενωτικοί να προβούν σε ανάθεμα. Τοιχοκολλούν ανάθεμα εναντίον του Κωνσταντίνου, όταν αυτός βρίσκεται στις επάλξεις του Αγίου Ρωμανού. Δίπλα του βρίσκεται ο Τζουστινιάνι, ένας Γενοβέζος καθολικός με 800 άντρες και ο Ισίδωρος Μητροπολίτης του Κιέβου, Έλληνας ο οποίος έχει γίνει καθολικός και έχει σταλεί από τον Πάπα. Ο Τζουστινιάνι σκοτώνεται και ο Κωνσταντίνος φωνάζει «δεν θα βρεθεί κανένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;». Όλοι ξέρουν πως ο Νοταράς, ο αρχηγός του στόλου, είπε το περίφημο: «προτιμώ καφτάνι Τούρκου πάρα παπική τιάρα». Όταν ο Μωάμεθ μπαίνει στην πόλη και επί τρεις ημέρες ψάχνει να βρει που είναι κρυμμένοι οι στρατιώτες, γιατί δεν έχει καταλάβει ότι τέτοια αντίσταση γίνεται από τους πέντε που έχουν σκοτωθεί εκεί πάνω στις επάλξεις, αυτό που κάνει είναι να χρίσει τον Σχολάριο αρχηγό του Μιλιέτ! Δηλαδή όλης της ορθοδοξίας, Βούλγαρους, Σέρβους κτλ. Τότε η Εκκλησία το μόνο που κάνει είναι να προσπαθήσει πάση θυσία να διασώσει τα βακούφια δηλαδή την κτηματική της περιουσία.

Πρέπει, παρ'όλα αυτά, να παραδεχτώ πως η εκκλησία κατάφερε δύο πράγματα: πρώτον να πει αυτό που είπαμε παραπάνω για τον Διαφωτισμό και δεύτερον να μιλήσει για κρυφά σχολειά. Ποια κρυφά σχολειά; Όταν έχουμε τόσες βιβλιοθήκες, τόσους σοφούς, όταν έχουμε έγγραφα της εποχής που λένε για τα σχολειά που υπήρχαν …τα κρυφά σχολειά είναι ένας μύθος. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να υπήρχαν περιοχές όπου ο αγάς αντιδρούσε και εμπόδιζε τη λειτουργία σχολείων και σε αυτή την περίπτωση πηγαίνανε τα παιδιά τους, όπως και οι βυζαντινοί, στα μοναστήρια για να μάθουν γράμματα. Αλλά να μην μιλάμε για το "κρυφό σχολειό" και "το μοναστήρι που έσωσε την Ελλάδα", όλα αυτά είναι παραμύθια. Η Δύση ουδέποτε ήταν ανθελληνική, γιατί όταν έπεσε η Πόλη μέχρι και ο Πάπας δάκρυσε. Ένας Πολωνός έγραψε πως «έγινε η χριστιανοσύνη μονόφθαλμος». Επίσης έχουνε κάνει τόσες σταυροφορίες εναντίον των Τούρκων (Contra Turkum) και άλλωστε δεν έχουνε και τα μέσα, μη ξεχνάτε ότι η μια δύναμη μετριέται με την άλλη. Φυσικά και υπάρχει μια κάποια κόντρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ακόμη και πριν μερικά χρόνια όταν ξεκίνησαν τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μουσείου δεν συμπεριέλαβαν το Βυζάντιο και άλλαξε η στάση τους έπειτα από δική μου παρέμβαση. Έπειτα από το βιβλίο μου έγινε μεγάλος ντόρος/ είναι το μοναδικό βιβλίο που έχω γράψει στα αγγλικά, «The making of Europe». Το έστειλα τότε σε όλους τους ευρωβουλευτές. Υπεύθυνος της επιστημονικής επιτροπής του Μουσείου της Ευρώπης στις Βρυξέλλες ήταν ο Ελί Μπαρναβί, ο οποίος είναι πολύ καλός επιστήμονας εβραϊκής καταγωγής και ο όποιος, τέλος πάντων, έβγαλε έξω και τους Άραβες και ήθελε να ξεκινά η Ευρώπη από τον Καρλομάγνο. Από το 1204 και μετά αρχίζει η Πόλις να μη λέγεται πια νέα Ρώμη, είμαστε ανθενωτικοί αν θέλετε ορθόδοξοι, η ορθοδοξία διατηρεί όλο το αντί λατινικό, αντιδυτικό, αντί προτεσταντικό μίσος. Έρχεται ο Πάπας εδώ και δεν τον αφήνουν να πάει στον Άθω, άγρια πράγματα δηλαδή. Το μεγάλο διαζύγιο λοιπόν είναι το 1204. Αλλά να ξέρετε ότι αν δεν υπήρχε η Ευρώπη, δεν θα υπήρχαν οι διανοούμενοι οι οποίοι κάνανε τη Φιλική Εταιρεία και όλοι αυτοί που κατάφεραν στη συνέχεια να ορθοποδήσει ο τόπος. Είμαστε αυτό που μας συμφέρει. Έχουμε καταντήσει να κάνουμε την ιστορία με λέξεις που μας συμφέρουν. Δεν μας βοηθάνε οι Ευρωπαίοι, μας εκμεταλλεύονται, δεν είναι η τρόικα, είναι οι θεσμοί, δεν είναι το μνημόνιο, είναι το πρόγραμμα, δεν είναι φόροι, είναι τα ισοδύναμα. Αυτά είναι πράγματα που μας βάζουν πάντα εναντίον του φταίχτη και ποιος είναι για εμάς ο φταίχτης; Είναι πάντα η μεγαλύτερη δύναμη, πάντοτε αυτοί από τους οποίους εξαρτόμαστε και ξεχάσαμε ότι, εάν δεν ήταν οι φιλέλληνες, οι μεγάλες δυνάμεις, δεν θα υπήρχε από το 1830 η Αθήνα αλλά ίσως να ήταν ο Ιμπραήμ ακόμη εδώ… Σ «Παιδιά κοιτάξτε να είστε ορθοί και όρθιοι με τα πόδια στη γη και τα μάτια στον ουρανό και είμαστε Ρωμιοί γιατί είμαστε η μόνη αυτοκρατορία που έκανε ο ελληνισμός και την απαρνήθηκε για ένα μικρό ελλαδισμό». ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ (γενν. 29 Αυγούστου 1926) είναι Ελληνίδα βυζαντινολόγος ιστορικός. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης το 1967 και η πρώτη γυναίκα πρύτανις του Πανεπιστημίου της Σορβόννης στην 700 χρόνων ιστορία του, το 1976. Στη συνέχεια ανακηρύχθηκε πρύτανης του πανεπιστημίου της Ευρώπης. Επίσης Πρόεδρος της Επιτροπής Ηθικής του Εθνικού Κέντρου για την Επιστημονική Έρευνα (Γαλλία), του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών (Ελλάδα) και Επίτιμη Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών. Διετέλεσε Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Παρισίων, Πρύτανις των Πανεπιστημίων των Παρισίων, και Πρόεδρος του Κέντρου Georges Pompidou-Beaubourg.