Ο ΚΑΝΑΛΕΤΤΟ ΚΑΙ Η ΒΕΝΕΤΣΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, της Αργυρώς Μποζώνη

Για όσους απορούν για το πώς βρέθηκε η βρετανική βασιλική οικογένεια να κατέχει τη μεγαλύτερη συλλογή έργων του πιο διάσημου Βενετού ζωγράφου, του Καναλέτο (Τζοβάνι Αντόνιο Κανάλ), η απάντηση βρίσκεται στο όνομα του τότε πρόξενου της Αγγλίας στην Γαληνοτάτη. Ο Τζότζεφ Σμιθ, εκτός από αυτοκρατορικός εντεταλμένος, υπήρξε και ένας από τους φιλότεχνους προστάτες που είχε ο ζωγράφος, ο οποίος με τα έργα του συγκρότησε μια μεγάλη και αξιοσημείωτη συλλογή. Αργότερα την πούλησε στον βασιλιά Γεώργιο Γ’. Σήμερα, η Βασιλική Συλλογή της Μεγάλης Βρετανίας κατέχει τα περισσότερα και αξιολογότερα έργα του Καναλέτο που υπάρχουν διεθνώς.

Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου της Αναλήψεως c.1733-4 Συλλογή της Βασίλισσας Ελισάβετ της 2ης, 2017 Ο Καναλέτο γεννιέται στη, γεμάτη μυστήριο και λάμψη, Βενετία του 18ου αιώνα, στις 28 Οκτωβρίου 1697, στην πολυάνθρωπη συνοικία του Σαν Λίο, στο κέντρο της Βενετίας, όχι μακριά από τη γέφυρα του Ριάλτο. Η καλλιτεχνική σταδιοδρομία του Καναλέτο ξεκινά το 1716, έτος κατά το οποίο συνεργάζεται με τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδελφό του στα σκηνικά έργων του Βιβάλντι για το θέατρο «Σαντ’ Αντζελο». Το 1719, ο Καναλέτο πήγε στη Ρώμη με τον πατέρα του, προκειμένου να φιλοτεχνήσουν από κοινού τα σκηνικά έργων του Αλεσάντρο Σκαρλάτι, τα οποία επρόκειτο να ανέβουν κατά τη διάρκεια του Καρναβαλιού του 1720 . Κατά την παραμονή του στη Ρώμη αποφασίζει να αφοσιωθεί εξ ολοκλήρου στη ζωγραφική εκ του φυσικού. Αυτό συνέβη το 1719, έτος κατά το οποίο, όπως ο ίδιος έλεγε, «εγκατέλειψε επισήμως το θέατρο». Το 1720 ο Καναλέτο επιστρέφει στη Βενετία όπου εμφανίζεται εγγεγραμμένος στη fraglia, γεγονός που επιβεβαιώνει την απόφασή του να ακολουθήσει το επάγγελμα του ζωγράφου. Τα έργα που φιλοτεχνεί αυτή την περίοδο είναι φανταστικά τοπία (capricci) και απόψεις (vedure) που φέρουν έντονη την επίδραση των καινοτομιών, τις οποίες εισήγαγε ο Μάρκο Ρίτσι. Ο Καναλέτο αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της προοπτικής και των ζωγραφικών τεχνικών εν γένει και ακολουθεί την κατεύθυνση της επιστημονικής ακρίβειας, επιχειρώντας να μετατρέψει σε ορθολογική αλήθεια μια σκηνογραφική αντίληψη του χώρου.

Άποψη του Γκραν Κανάλε c.1733-4 Σύμφωνα με τους κριτικούς τέχνης, η πρώιμη περίοδος του Καναλέτο θεωρείται και η καλύτερη: Ζωγράφιζε απευθείας στο ύπαιθρο, χωρίς επεξεργασία στο στούντιο. Όλα του όμως τα τοπία χαρακτηρίζονται από μεγάλη ακρίβεια. Μόλις πέντε χρόνια αργότερα, η φήμη του νεαρού ζωγράφου είχε ξεπεράσει ήδη τα σύνορα της περιοχής του Βένετο. Αρχίζει να φιλοτεχνεί έργα για πλούσιους και προστάτες των τεχνών, όπως ο Owen McSwiney, ο οποίος ζούσε αυτοεξόριστος στη Βενετία από το 1711 και από τον οποίο γνωρίζει τον Άγγλο Joseph Smith, άνθρωπο με βαθιά καλλιέργεια και συλλέκτη με εκλεκτό γούστο. Ο Καναλέτο δούλεψε για τον Σμιθ για δέκα ολόκληρα χρόνια από το 1730 έως το 1740, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των έργων που φιλοτεχνεί μεταξύ 1742 και 1744 συνδέονται στενά με τον παραγγελιοδότη του. Ο Καναλέτο, με προτροπή του Σμιθ, φτάνει στην Αγγλία, όπου κατοικούσαν πολλοί αγοραστές των έργων του. Από το 1747 έως το 1752 ο Καναλέτο φιλοτέχνησε μια σειρά μεγάλων απόψεων, οι οποίες είχαν θέμα της κατοικίες της λονδρέζικης αριστοκρατίας, ενώ είχε γίνει πλούσιος από τη δουλειά του. Το 1763, εκλέγεται μέλος της Ακαδημίας της Βενετίας. Συνέχισε να ζωγραφίζει, τις περισσότερες φορές βασισμένος σε παλιά του σχέδια. Συνεχίζει τα ταξίδια από και προς τη Βενετία μέχρι το 1766. Καθώς οι πίνακές του δεν είχαν την ίδια δύναμη με αυτούς που είχε ζωγραφίσει στην πατρίδα του, το έργο του άρχισε να πάσχει από συχνές επαναλήψεις, σε σημείο που ο κριτικός τέχνης Τζορτζ Βέρτσιου (George Vertue) να ισχυριστεί ότι ο ζωγράφος που υπέγραφε «Καναλέτο» ήταν κάποιος απατεώνας. Ο Καναλέτο αναγκάστηκε να κάνει δημόσια επίδειξη της ζωγραφικής του, αλλά η φήμη του δεν αποκαταστάθηκε ποτέ ολοσχερώς. Παρά τη σκληρή κριτική που δέχτηκε, κάποια από τα έργα αυτής της περιόδου είναι πρωτοποριακά ως προς τη σύνθεσή τους.

Το Γκραν Κανάλε με τη βασιλική της Σαν Μαρία Σαλούτε Δυο χρόνια αργότερα, το 1768 φιλοτεχνεί το κύκνειο άσμα του, ένα σχέδιο με πενάκι και υδρόχρωμα, το οποίο απεικονίζει το εσωτερικό της βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Στις 18 Απριλίου 1768, ο Καναλέτο αφήνει την τελευταία του πνοή στη Βενετία, στην πόλη που απεικόνισε με το τολμηρό σχέδιο και τη φαντασία του και την πέρασε για πάντα στην ιστορία της τέχνης σαν έναν από τους ωραιότερους τόπους του κόσμου. «Ο Καναλέτο και η τέχνη της Βενετίας» είναι ο τίτλος της έκθεσης της The Queen’s Gallery στην Αγγλία που τρέχει έως τον Νοέμβριο του 2017, στην οποία παρουσιάζεται μια εντυπωσιακή επιλογή βενετσιάνικης τέχνης του 18ου αιώνα, με τα σπουδαιότερα έργα του Canaletto, μαζί με έργα των Sebastiano και Marco Ricci, Francesco Zuccarelli, Rosalba Carriera, Pietro Longhi και Giovanni Battista Piazzetta. Η έκθεση εξερευνά την απολαυστική Βενετία του 18ου αιώνα, από το Μεγάλο Κανάλι και την πλατεία του Αγίου Μάρκου μέχρι τα φεστιβάλ, το θέατρο και το φημισμένο καρναβάλι, φέρνοντας την ακαταμάχητη γοητεία της πιο όμορφης πόλης στον κόσμο, στην The Queen’s Gallery.

Η μνημειώδης κλίμακα c.1755-60

Το καμπαναριό σε επισκευή c.1745 Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2017