Ο ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ, του Νίκου Ξένιου

ΕΥΡΩΠΑϊΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Του Νίκου Ξένιου

Στη μελέτη των επιρροών που δέχθηκε το νεοελληνικό θέατρο από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό δεν μπορούμε παρά να υιοθετήσουμε ιστορική σκοπιά. Τρεις είναι οι αρχικές μας βεβαιότητες:αφενός πως η θεατρική παραγωγή στον τόπο μας,ιδιαίτερα στα ξεκινήματά της, υπήρξε φτωχή,αφετέρου πως το αρχαίο ελληνικό δράμα επηρέασε το διάδοχό του νεοελληνικό θέατρο μέσω μιας μορφής "αντιδανείου", δηλαδή μεταλαμπάδευσης του γαλλικού και γερμανικού νεοκλασικισμού του 19ου αιώνα στη χώρα μας, και τέλος πως όλες οι μεταφράσεις ευρωπαϊκών έργων των 17ου και 18ου αιώνων στις ελληνόφωνες περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας έγιναν για κοινωνικοπολιτικούς κυρίως, και όχι για καλλιτεχνικούς λόγους. Ενώ από το Βυζάντιο απουσιάζει η δραματική τέχνη, το πρώτο της δείγμα αποδίδεται στον Ιωάννη Καρατζά, ευγενή της αυλής του Αλέξανδρου Μουρούζη στο Ιάσιον της Μολδοβλαχίας. Μια θεατρική δραστηριότητα που κυρίως περιλάμβανε μεταφράσεις και παρουσιάσεις ιταλικών θεατρικών έργων στην αυλή του Μουρούζη.

Γάλλοι και γερμανοί θεατρικοί συγγραφείς της εποχής επίσης μεταφράστηκαν στη Ρουμανία.Οι κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που επέφερε η Γαλλική Επανάσταση τροφοδότησαν τις πνευματικές ανάγκες των διανοουμένων στη νότια Ευρώπη. Στην Ελλάδα, υπό τουρκική κατοχή ακόμη, ο απόηχος της Γαλλικής Επανάστασης συνέτεινε στην εθνική συνειδητοποίηση στα μέσα του 18ου αιώνα, κι αυτό έγινε εμφανές στη θεατρική παραγωγή των ενετοκρατούμενων Επτανήσων και της Κρήτης.

Ανάμεσα στο 1830 και το 1860, ο Νικόλαος Λάσκαρις αναφέρει ερασιτεχνικές παραστάσεις του Γκολντόνι στη Ζάκυνθο,την Κεφαλονιά και τα Κύθηρα. Μετά την Απελευθέρωση μεταφράστηκαν τα έργα του Γκολντόνι VERO AMICO, PAMELA NUBILE, και στην Αθήνα, το 1838, τα έργα IL BURBERO BENEFICO, GLI INNAMORATI, LA FINTA AMMALATA, LA SCOZZEZE, LA MOGLIE SAGGIA, και LOCANDIERRA. Η ηθογραφική θεατρική παραγωγή (DRAME DE MOEURS)της Επτανήσου είναι αναγνωρίσιμη σήμερα.

Η εμπειρική πραγματικότητα ταίριαζε στις θεματολογικές επιλογές συγγραφέων που ανήκαν σε ένα νεοεμφανιζόμενο έθνος. Ο Γκολντόνι προσφερόταν. Μεταξή 1856 και 1857, ο θίασος του Διονύσιου Ταβουλάρη έκανε υπαίθριες περιοδείες στη Ζάκυνθο με Γκολντόνι.Στη διάρκεια του 18ου αιώνα, η Ρωσία παρεισέφρησε στην πολιτική ζωή των Επτανήσων(1799) και ιδρύθηκε η Ιόνιος Ακαδημία (1898), λίγο πριν από την άφιξη των Γάλλων.

Το 1809, ο Σατωμπριάν κατέγραψε την "Πορεία"του ,και το 1812 ο Ναπολέων αναμείχθηκε στην πολιτική της Τουρκίας. Μετά το Συνέδριο της Βιέννης(1815) τα Επτάνησα έγιναν βρετανικό προτεκτοράτο και ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων μετέφρασε τον «AVARE» του Μολιέρου στα Ελληνικά, δίνοντάς του τον τίτλο "Ο Ξηνταβελόνης".

Μια γυναίκα συγγραφέας που χαρακτηρίζει τις αρχές του 19ου αιώνα είναι η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, που καταγόταν από ισπανική οικογένεια και ανήκε στο "χρυσό βιβλίο"της ιονικής αριστοκρατίας. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1801 και πέθανε αμέσως μετά τη γέννηση του γιου της (επίσης ποιητού), το 1832. Έγραψε θεατρικά έργα στα ελληνικά αλλά και στα γαλλικά, όπως THEBES LIBEREES, EURYMAQUE,ODE DEDIEE A LA PASSION DU CHRIST, μετέφρασε αποσπάσματα από τον ¨Ομηρο στα νέα Ελληνικά και έγραψε στα ιταλικά τα εξής: NUMITORE,ENRICO OR L’INNOCENZA, BRUTO(τραγωδία), IL TIRANNO PUNITO, LA TEANO, OR LA GIUSTIZIA LEGALE, LICURGO, OR LA INANSUETUDINE, GLI EFFETI DELLA DISCORDIA (τραγωδία), L’ ECCELENZA DELLA GIUSTIZIA, IL BUON RE,και την κωμωδία Ο ΦΙΛΑΡΓΥΡΟΣ, εμφανώς επηρεασμένη από τον Μολιέρο. Το 1818 ο Αντώνιος Μάτεσης εμφανίζεται στη λογοτεχνική σκηνή και το 1821, έτος θανάτου του Ναπολέοντα και κήρυξης της Ελληνικής Επανάστασης, γράφει το πανηγυρικό δοκίμιο «PER LA LIBERATIONE DELLA GRECIA».Το 1828 ο Μαντζόνι γράφει το έργο του «GLI PROMESSI SPOSI» και το 1830 ο Μάτεσης παρουσιάζει το έργο του "Βασιλικός".

Σε αυτό το σημείο αξίζει ν'αναφερθούμε στα δοκίμια του Δανιήλ Φιλιππίδη και του Γρηγόριου Κωνσταντά που έφεραν τον τίτλο "Γεωγραφία":μια τοπογραφική, γεωγραφική,δημογραφική, ηθογραφική και θρησκειολογική καταγραφή της Ελλάδας, επηρεασμένη από τη γαλλική Encyclopaedie. Χαρακτηριστική της δραματουργίας αυτής της περιόδου ήταν η αφοσίωση στο Μεγάλο Σκοπό της Απελευθέρωσης. Όμως επιφανειακά τα θέματα ήσαν μεγαλεπήβολα, εξιδανικευμένα, μακράν της καθημερινής εμπειρίας του υπόδουλου ελληνισμού, περισσότερο δε πρόδιδαν το γαλλικό ή ευρύτερα δυτικοευρωπαϊκό πρότυπό τους.

Ένα ξεχωριστό σε είδος και αξία δρώμενο που παίρνει ζωή στο νησί κατά τη διάρκεια της Αποκριάς είναι οι περίφημες Ομιλίες. Πρόκειται για ένα είδος λαϊκού θεάτρου που διαδραματίζεται στο δρόμο και στις πλατείες. Οι Ομιλίες ανθίζουν κατά το 17ο και 18ο αιώνα στη Ζάκυνθο. Έχουν τις ρίζες τους στη Βενετοκρατία, ενώ εμφανείς είναι οι επιρροές από την commedia del’ arte και το κρητικό θέατρο. Με το πέρασμα των χρόνων οι Ομιλίες αποκτούν δική τους ταυτότητα και παρουσιάζουν στο κοινό χαρακτήρες που σατιρίζουν τα φλέγοντα θέματα της επικαιρότητας καθώς και τα πρόσωπα που την απασχολούν. Οι συγγραφείς των Ομιλιών είναι σχεδόν πάντα άγνωστοι στο ευρύ κοινό, ώστε να έχουν την ευχέρεια να καυτηριάσουν ελεύθερα τις καταστάσεις που επιθυμούν και γενικότερα να εκφραστούν ανενόχλητα. Σε ότι αφορά στους ηθοποιούς, είναι πάντοτε άνδρες, ενώ τους γυναικείους ρόλους υποδύονται οι ίδιοι φορώντας μάσκες. Τα σκηνικά των Ομιλιών είναι υποτυπώδη και φαίνεται να δίνεται έμφαση στους διαλόγους, στην αυθόρμητη θεατρική κίνηση των ερμηνευτών αλλά και στην πάντα ενδιαφέρουσα και απρόσμενη συμμετοχή του κόσμου. Οι φυσιογνωμίες και οι ρόλοι που υποδύονται οι ηθοποιοί, έχουν πολλά από τα βασικά χαρακτηριστικά ενός γνήσιου ζακυνθινού. Ενώ παράλληλα είναι αριστοτεχνικός ο συνδυασμός της ζακυνθινής ιδιωματικής γλώσσας με τον έμμετρο δεκαπεντασύλλαβο στίχο.

Έργα της περιόδου: ΧΑΣΗΣ, του Δημητρίου Γουζέλη

ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ, του Αντώνη Μάτεσι

ΚΑΚΑΒΑ, "ομιλία" αγνώστου ζακυνθινού συγγραφέως(1834)

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΟΔΑΣ του Γεωργίου Σούτζου(1785)

ΚΟΡΑΚΙΣΤΙΚΑ του Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού (σχόλιο, όπως στη ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ του Βυζάντιου, του προβλήματος της πολυγλωσσίας στον ελληνικό χώρο και λίβελλος κατά του Κοραή)

ΞΗΝΤΑΒΕΛΟΝΗΣ: Το έργο, ένα από τα πιο σημαντικά του νεοελληνικού διαφωτισμού, αποτελεί την ελληνική μεταφορά του Φιλάργυρου του Μολιέρου, αλλά κατακτά την θεατρική αυθυπαρξία του μέσα από την ρέουσα ιδιωματική γλώσσα, τους σπαρταριστούς αναγνωρίσιμους χαρακτήρες και τα κωμικά επεισόδια, που προσαρμόζονται στα οικεία -και διαχρονικά- κακά του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Εν είδει κριτικής προσέγγισης του Νερουλού από τον Ραγκαβή, έχουμε το εξής ταφικό επίγραμμα: « Ο ΡΙΖΟΣ Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΕΤΕΦΡΑΣΕ ΡΑΚΙΝΟΝ. ΑΥΤΟΝ ΕΚΕΙΝΟΣ, Η ΑΥΤΟΣ ΜΕΤΕΦΡΑΣΕ ΕΚΕΙΝΟΝ;» Το 1817, ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων συνέθεσε έναν ύμνο στον Σαίξπηρ, και τοποθέτησε τον ελβετό Σολομώντα Γκέσνερ στο πάνθεον των μεγάλων κλασικών. Μεταφράστηκαν εδώ ο Βολταίρος, ο Αλφιέρι, ο Γκολντόνι. Το 1779 μεταφράστηκε ο Μεταστάσιο:ΑΡΤΑΞΕΡΞΗΣ, ΑΔΡΙΑΝΟΣ ΕΝ ΣΥΡΙΑ, ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΡΟΣ ΤΙΤΟΝ,ΣΙΡΟΗΣ, ΚΑΤΩΝ ΕΝ ΙΤΙΚΗ.Το 1754 ,ο Πολυζώης Λαμπανιτζιώτης μετέφρασε τον ΔΗΜΟΦΑΝΤΗ και τύπωσε στη Βιέννη τα έργα: PAMELA NUBILE, LA FAMIGLIA DELL’ ANTIQUARIO και VEDOVA SCALTRA του Γκολντόνι. Ο Νικόλαος Γλυκύς εξέδωσε την BOTTEGA DEL CAFFE.

Για ιδεολογικούς λόγους ο Ρήγας Φεραίος, παραβλέποντας τον Γκολντόνι, επικεντρώθηκε στα έργα του Μεταστάσιο, θεωρώντας εαυτόν τυχερό γιατί ανέλαβε τη μετάφραση τέτοιων αριστουργημάτων, με τόσα αρχαιοελληνικά στοιχεία και τόσο αντιπροσωπευτικών του πνεύματος του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Έτσι ο Μεταστάσιο αναγορεύθηκε σε poeta cesareo του ελληνικού Διαφωτισμού λόγω τόσο της ειδυλλιακής ατμόσφαιρας του έργου του όσο και της εστίασης σε αυτά της ελληνικής ακαδημίας του Βουκουρεστίου:Το 1807 ο ROUGGIERRO μεταφράσθηκε στην Κωνσταντινούπολη, και ο ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΕΝ ΣΚΥΡΩ στη Βιέννη. Ο ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ του Μεταστάσιο μεταφράσθηκε στην Αθήνα του 1845,ενώ το 1858 η Η ΑΚΑΤΟΙΚΗΤΟΣ ΝΗΣΟΣ. Το 1872 στην Κέρκυρα και στην Οδησσό της Κριμαίας κυκλοφόρησε η «ΙΩΑΣ» του Μεταστάσιο και οι MARRIAGES VIOLENTS του Μολιέρου, ενώ ο Κόντες μετέφρασε τον ΗΡΑΚΛΗ ΚΑΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΑΣ (HERCULE ET LES JEUX OLYMPIQUES) και τη ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑ.

Στην ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου η κωμωδία για έναν αιώνα παρέμενε προσδεδεμένη στο άρμα του Γκολντόνι. Ο Πολυζώης Λαμπανιτζιώτης είχε επιστρατεύσει το ιταλικό κείμενο για να διδάξει τη στυλιστική τελειότητα και τις ρητορικές αρετές της γλώσσας του Γκολντόνι.Η αρχαία Ελλάδα, η Ευρώπη του Διαφωτισμού και τα διδάγματα του Καθαρού Λόγου συνέθεταν την έννοια της Προόδου στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Το 1794, το έργο IL PADRE DI FAMIGLIA του GOLDONI δημοσιεύεται από τον Λαμπανιτζιώτη στη Βιέννη υπό τον ελληνικό τίτλο:« KAΛΟΣ ΟΙΚΟΚΥΡΗΣ». Μεταξύ 1800 και 1820 αναδημοσιεύονται ”TO KAΦENEION”(LA BOTTEGA DEL CAFFE)και "Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΠΑΜΕΛΑΣ"(PAMELA NUBILE”).Το 1817 το έργο PAMELA MARITATA (Πάμελα Ύπανδρος), το 1818 το έργο L’ AMOR PATERNO (Η Πατρική Αγάπη)και η VEDOVA SCALTA (Η Πανούργος Χήρα), μεταφράζονται από τη Μυρτώ Σακελλαρίου.

ΕΠΤΑΝΗΣΑ Με την παρακμή της Βενετίας στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα το θέατρο στα Επτάνησα παρήκμασε επίσης, για να αναβιώσει αργότερα, ενισχυμένο και αυτόνομο. Ο παραδοσιακός τύπος δράματος είχε, εκεί, τα χαρακτηριστικά του τοπικού ετήσιου αγωνίσματος που φέρει τον τίτλο ΓΚΙΟΣΤΡΑ.

Το διαλεκτικό πνεύμα του Διαφωτισμού φαίνεται στον ΑΜΥΝΤΑ που μετέφρασε ο Γεώργιος Μορμόρης.

Η ιταλική ή ιταλο-ποιημένη όπερα «BOUFFA» πρωτοεμφανίζεται στην Κέρκυρα το 1733, την εποχή κατά την οποία ο Ρήγας Φεραίος μετέφραζε την ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ του Μεταστάσιο στη Βιέννη υπό τον ελληνικό τίτλο «ΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑ».

Εκείνη την εποχή μεταφράστηκε ο ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ στη Μολδοβλαχία, όπως και “Η ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΑ ΤΩΝ ΑΛΠΕΩΝ» του MARMONTEL, και ο ΠΡΩΤΟΣ ΝΑΥΤΙΚΟΣ “ DIE ERSTE SCHIFFER” του ελβετού SALOMON GESSNER, από τον Αντώνιο Κορωνιό: και τα τρία έργα σε ένα τόμο με τον τίτλο «Ο ΗΘΙΚΟΣ ΤΡΙΠΟΥΣ», δημοσιεύθηκαν στην Πέστη το 1815. Ο τίτλος, ως εύλογον, ανακλά την ανάγκη ηθικής διδασκαλίας που να απευθύνεται στις μορφωμένες τάξεις των απανταχού Ελλήνων.Όσο για τα μηνύματα του δυτικού Ρομαντισμού, αυτά λειτούργησαν πολύ αντιπροσωπευτικά στις μεταφράσεις του Γκέσνερ που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1795 και 1797 : επιστροφή στη φύση, ένας ευγενής μελαγχολικός τόνος ανάλογος της προρρομαντικής ποίησης και της αντίστοιχης δραματουργίας. Ο Μεταστάσιο και ο Μαρμοντέλ στον ίδιο τόμο, λοιπόν...

Στην περίοδο 1829- 1839, έντονα συζητιόταν η υπεροχή του Σαίξπηρ έναντι του Κορνέιγ και του Ρακίνα. Ο Κορνέιγ, μάλιστα, εθεωρείτο εφάμιλλος, άν όχι ανώτερος, του Σαιξπήρου, ενώ παρέμενε το πρότυπο ενός νέου είδους μιμήσεως που ανέσυρε την ελληνορρωμαϊκή παράδοση και την επιστράτευε στη δραματουργία. Ένας ευγενής φαναριώτης , ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, μετέφρασε στα ελληνικά Κορνέιγ,Ρακίνα και Βολταίρο, ενώ επηρεάστηκε από τα έργα HERNANI και RUY BLAS του Ουγκώ, χαρακτηριστικά της έξαρσης του Υψηλού στα πλαίσια του υπάρχοντος ρομαντικού πνεύματος. Ήδη από το 1825 είχε δημοσιευθεί στη Γαλλία ένα δοκίμιο με τίτλο “RACINE ET SHAKESPEARE":ένα είδος απολογίας του STENDHAL σε ηλικία 42 ετών, όπου ο φιλελεύθερος αυτός εκπρόσωπος του ρομαντικού κινήματος εκφράζει τις πεποιθήσεις του. Ο ισχυρός αντίλογος προήλθε από κάποιον κύριο AUGER της Γαλλικής Ακαδημίας,ενώ η «MARION DELORME» του HUGO λογοκρίθηκε.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1830 η μισή Ελλάδα ήταν ελεύθερη. Ο ίδιος ο Ουγκώ με την «εσπανιολάδα»του, τον HERNANI , συνεχίζει να καταφέρεται κατά της Γαλλικής Ακαδημίας.Εδώ έχουμε αιματοχυσίες επί σκηνής α λα Σαίξπηρ, χωρίς τήρηση των κλασικιστικών προτύπων.Αυτό το είδος θεάματος λογικά θα αντιπροσώπευε το γούστο των ελλήνων ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας, καθώς και το γούστο των Φαναριωτών. Ωστόσο ένα είδος ελιτισμού κρατούσε αυτούς τους μορφωμένους ανθρώπους μακριά από τις σκηνικές και κοινωνικές ανάγκες του καιρού τους, ακόμη και στη μετεπαναστατική μικρή Ελλάδα, που εύρισκε πνευματική συγγένεια στον HUGO,στον HERDER και στον Βολταίρο.

Ὀπως ήταν φυσικό, το νεοσύστατο κράτος μιμήθηκε τους κλασικούς και τους σύγχρονούς του ευρωπαίους δημιουργούς.Θέατρο ανοιχτών χώρων, δημοκρατικό θέατρο.Αλλά και βαθιά ριζωμένος ακαδημαϊσμός, με σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι των ευρωπαίων. Ο Κωνσταντίνος Αριστείας και ο Παύλος Λεγάρδος μετέφρασαν τον «GEORGES DANTIN» (1827) και τον «AMφιτρυωνα» (1831) του Μολιέρου στα Ελληνικά. Το 1871,ο Άγγελος Βλάχος γράφει τις «ΚΩΜΩΔΙΕΣ » ,εμπνευσμένες από το «PONDRE AUX YEUX» των LABICHE και MARTIN, με τον υπότιτλο «ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΑΘΗΝΑΙ»,και το “ UN MARI DANS DU COTON” του LAMBERT-THIBOUST ,με τον ελληνικό τίτλο «ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΛΟΥΛΟΥΔΑΚΗ»,μια μεταφορά του θεατρικού κλίματος του 17ου αιώνα στα Βαλκάνια. Η ελληνική λογοτεχνία της περιόδου 1669- 1830 είναι βαθιά επηρεασμένη από τη γαλλική ENCYCLOPEDIE (Δημήτριος Καταρτζής, Δανιήλ Φιλιππίδης, Ρήγας Βελεστινλής, Γρηγόριος Κωνσταντάς) , από τους γάλλους ιδεολόγους (Αδαμάντιος Κοραής), από τον Ανακρεοντισμό και τον Αρκαδισμό στην ποίηση (METASTASIO, MONTI, ROSSETI, LEOPARDI HUGO FOSCOLO είναι τα ιταλικά πρότυπα, MOORE και BYRON τα βρεταννικά, RONSARD και CHENIER τα γαλλικά, LESSING και GOETHE τα γερμανικά:εκπρόσωποι των νέων τάσεων ο Αθανάσιος Χριστόπουλος και ο Ιωάννης Βηλαράς.

Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος επίσης επηρεάστηκε από τους γάλλους ιδεολόγους: το ίδιο και ο Μάτεσης στο έργο του ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ, όπου το μοντέλο είναι ο SCHILLER, παρόλο που ο ήρωας, ο Γερασιμάκης, κρατά αποστάσεις από τον τύπο της LOUISA MILLER , της πρωταγωνίστριας του έργου του Σίλερ. Επίσης έχουμε επιρροές από το ισπανικό θέατρο στον Μάτεση, και συγκεκριμένα από το έργο «KALLISTE ET MELIBEE»του AUTHOR FERNANDO DE ROJAS , και από ένα μεσαιωνικό έργο του 1499, την « CELESTINA»,αγνώστου συγγραφέως. Την ίδια περίοδο έχουμε μεταφράσεις και θεατρικά έργα στο ελεύθερο κράτος, στο κλίμα της γενικότερης αισιοδοξίας και τάσης αναπτέρωσης του εθνικού συναισθήματος. Τα οικονομικά προβλήματα, τα προβλήματα καθυστέρησης της παραγωγής, η αρχή του συνδικαλισμού και οι μαρξιστικές ιδέες, καθώς και το πρότυπο που συνιστά ο ALFIERI (1749-1803), καθώς επιστρατεύει την αρχαιότητα( ANTIGONE- «ALCESTE SECONDA», «ANTONIO E CLEOPATRA.«AGAMENNONE»),την Βίβλο (Σαούλ) και το ευρωπαϊκό ιστορικό παρελθόν(«MARIA STUARDA», «ORESTE»,«DON GARCIA», «SOPHONISBE» .Ο GOLDONI εξακολουθεί να είναι δημοφιλής, ενώ το 1871 ο θίασος ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ του Σούτσα παρουσιάζει ΤΟ ΡΙΠΙΔΙΟΝ (IL VENTAGLIO)και την ΞΕΝΟΔΟΧΟΝ (LA LOCANDIERA) στην Οδησσό. Επίσης ο Σπύρος Ματσούκης μεταφράζει το έργο « SOIA IL VECCHIO FASTIDIOSO » με τον ελληνικό τίτλο Ο ΜΕΜΨΙΜΟΙΡΟΣ.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ: 1. Γενικότερη μίμηση της ιταλικής αναγέννησης από το επτανησιακό θέατρο των 16ου και 17ου αιώνων. 2. Μίμηση της COMMEDIA DELL‘ ARTE και των γαλλικών και ιταλικών τραγικωμωδιών κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. 3. Γενικότερη προτίμηση στα έργα των SALOMON GESSNER και METASTASIO στο προεπαναστατικό ελληνόφωνο θέατρο της Μολδοβλαχίας. 4. Νέα προσέγγιση του έργου του Μολιέρου και του Αλφιέρι μετά την Απελευθέρωση της Ελλάδας(1830-1880).] 5. Καταλυτική παρουσία του Ρήγα Φεραίου.

Προφορικές παραδόσεις της προεπαναστατικής περιόδου της Ρουμανίας μας δίνουν την εντύπωση πως η γαλλική γλώσσα ήταν πράγματι της μόδας στους κύκλους των ευγενών.Η μίμηση των ελλήνων κλασικών συνεχίζεται μέχρι τον 20ό αιώνα, με επανάληψη έργων του Μολιέρου, του Αλφιέρι, του Γκολντόνι, του Ρακίνα και του Σαίξπηρ. Το ελεύθερο ελληνικό κράτος ήδη περνά σε μια δημιουργική φάση θεατρικής παραγωγής. Μια μειοψηφία λογοτεχνών αντιμετωπίζει την έλλειψη ανάπτυξης ως κεντρικό ζήτημα των έργων τους, ενώ η θεματολογία των θεατρικών έργων αντλείται κυρίως από τη μικρασιατική καταστροφή του 1922, αφομοιώνοντας στυλιστικά ευρωπαϊκές επιρροές. Νίκος Ξένιος Avignon, Pays de Vaucluse, Ιανουάριος 2007,Εισήγηση στο Congres International du Τheatre des minorites