ΜΑΥΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ, των μαθητριών Προεστάκη, Τσιμένη και Ματσούκα

Πανώλη- ο Μαύρος Θάνατος

Με τον όρο πανώλη ή πανούκλα εννοείται η οξεία λοιμώδης νόσος, που προκαλείται από ένα βακτήριο ,τον βάκιλος του Γερσίν (Yersinia pestis). Μεταδόθηκε στον άνθρωπο από το τσίμπημα των ψύλλων που παρασιτούσαν στους αρουραίους. Τον Μεσαίωνα ο πληθυσμός των αρουραίων αυξήθηκε επικίνδυνα όταν ο Πάπας αποκάλεσε τις γάτες όργανα του Σατανά. Επειδή όμως οι γάτες εξαφανίστηκαν ο αριθμός των ποντικιών και τον αρουραίων αυξήθηκε ραγδαία. Το βακτήριο της πανούκλας έπληττε τα ζωτικά όργανα του ανθρώπινου οργανισμού και οδηγούσε σε βέβαιο θάνατο. Οι συνθήκες διαβίωσης της εποχής και η έλλειψη υγιεινής ευνόησαν την ταχύτατη μετάδοση. Η ασθένεια εμφανίστηκε σε τρεις μορφές : • τη βουβωνική, • την πνευμονική και • τη σηψαιμική Ιστορικά η βουβωνική πανώλη είναι γνωστή ως ο «μαύρος θάνατος» που σάρωσε ολόκληρη την Ευρώπη κατά τη διάρκεια της τελευταίας μεσαιωνικής περιόδου και πήρε τη μορφή επιδημίας. Ονομάστηκε έτσι, γιατί τα πρόσωπα των θυμάτων έπαιρναν ένα βαθύ κόκκινο, σχεδόν μαύρο χρώμα.

Η επιδημία πανούκλας του Μεσαίωνα (1348-1350) αποτέλεσε ίσως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή στην ιστορία. Πήρε τη μορφή πανδημίας και ο δείκτης θνησιμότητας ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Η επιδημία προκάλεσε τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων από οποιοδήποτε άλλο γεγονός στην ιστορία . Μέχρι τώρα έχουν καταγραφεί τρεις πανδημίες με πρώτη την επιδημία του 6ου αιώνα π.Χ. ,δεύτερη είναι η μαύρη πανώλη του μεσαίωνα, η οποία επέστρεψε λίγα χρόνια αργότερα το 1361 πλήττοντας κυρίως παιδιά και ηλικιωμένους και με υποτροπή το 1374 και το 1665 οπότε και η πανώλη εξαφανίστηκε. Τρίτη μεγάλη επιδημία καταγράφηκε στην Ασία την δεκαετία του 1890 όπου εμφανίστηκαν καινούργια στελέχη του ιού τα οποία εξακολουθούν να βρίσκονται σε κάποια ζώα έως και σήμερα. Στην Ευρώπη μέσα σε πέντε χρόνια, 50 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Ο πληθυσμός μειώθηκε από 80 εκατομμύρια σε 30. Η επιδημία αφάνισε το 60% του πληθυσμού στις αστικές και αγροτικές περιοχές. Κάποιες μάλιστα κοινότητες, όπως του Κουόμπ στο Χάμσάιρ, αφανίστηκαν πλήρως, ενώ πολλές αγροτικές περιοχές παρήκμασαν και σταδιακά ερήμωσαν. Κάποιοι κατάφεραν να ξεπεράσουν τη θανατηφόρα ασθένεια, όμως οι άνθρωποι εκείνη την εποχή δεν είχαν ενημέρωση και γι΄ αυτούς, όσοι ασθενούσαν θεωρούνταν μελλοθάνατοι.

Η φιγούρα δεν ανήκει σε κάποιο βενετσιάνικο καρναβάλι ούτε χρησιμοποιούνταν για να τρομάζει μικρά παιδιά. Ήταν η στολή προστασίας των γιατρών που θεράπευαν την πανούκλα από τον 14ο μέχρι και τον 17ο αιώνα. Κάθε κομμάτι της στολής προστάτευε τον γιατρό από την ασθένεια που εξαφάνισε το 1/3 του πληθυσμού της ηπείρου, αν και αργότερα αποδείχτηκε ότι μάλλον αύξανε τις πιθανότητες επέκτασης της ασθένειας γιατί μολύνονταν τα υφάσματα. Η μάσκα, που αποτελούσε και το σήμα κατατεθέν των θεραπευτών της χολέρας, είχε τη μορφή πτηνού. Στο ράμφος της μάσκας τοποθετούσαν αρωματικά βότανα, όπως μέντα, γαρύφαλλο, μύρο, ροδοπέταλα και λάβδανο. Ο κόσμος τότε πίστευε ότι η ασθένεια μεταφερόταν με τον αέρα και η μάσκα χρησίμευε για την προστασία του γιατρού. Μία από τις θεωρίες των γιατρών ήταν ότι η ασθένεια προερχόταν από τα πουλιά και αν φορούσε τη μάσκα, η μόλυνση θα μεταφερόταν στα ρούχα και δεν θα άγγιζε τον ίδιο. Τα ρούχα ήταν δερμάτινα, επικαλυμμένα με κερί και δεν υπήρχε ούτε εκατοστό δέρματος ακάλυπτο και απροστάτευτο. Τα μάτια τους προστατεύονταν από γυαλιά με κόκκινους φακούς και στο κεφάλι, εκτός από την μάσκα, φορούσαν και το χαρακτηριστικό πλατύγυρο καπέλο, Ήταν το καπέλο που φορούσαν όλοι οι γιατροί της εποχής για να ξεχωρίζουν από τους απλούς πολίτες. Είχαν πάντα μαζί του ένα μπαστούνι, το οποίο χρησιμοποιούσαν για να εξετάζουν τους ασθενείς, χωρίς να τους ακουμπούν. Μία απ’ τις χρήσεις του μπαστουνιού ήταν να ξυλοκοπήσουν τον ασθενή για τιμωρία, καθώς πίστευαν ότι πανούκλα τον προσέβαλε εξαιτίας των αμαρτιών του. Πολλοί από τους γιατρούς που θεράπευαν την πανούκλα ήταν στην πραγματικότητα κομπογιαννίτες, που παρίσταναν τους ειδικούς για να πάρουν την μεγάλη αμοιβή που τους επιφύλασσε το επικίνδυνο επάγγελμά τους. Τους προσλάμβανε ολόκληρη η πόλη κι όχι κάποιος ιδιώτης, έτσι οι γιατροί έπρεπε να ασχοληθούν και με τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, λειτουργώντας σαν ένα είδος κοινωνικής ασφάλισης του 14ου αιώνα. Βέβαια, πολλές φορές δεν προσέφεραν απολύτως τίποτα στον ασθενή, γιατί δεν είχαν τις απαραίτητες γνώσεις. Υπήρχε μία περίπτωση γιατρού ο οποίος λίγες ημέρες πριν να φορέσει την προστατευτική στολή δούλευε ως μπακάλης και δεν ήξερε καν γραφή και ανάγνωση.

Όπως κάθε μεγάλο και δραματικό γεγονός έτσι και η πανώλη ενέπνευσε πολύ τους καλλιτέχνες εκείνης της εποχής. Παρ’ όλα αυτά όσο η χώρα πληττόταν από την πανώλη κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα σταμάτησε, είτε επρόκειτο για οικοδόμηση ναών στην Ιταλία, είτε για κεραμικές δημιουργίες στην Αγγλία. Καλλιτέχνες όπως η οικογένεια Λορινζέτι στην Σιένα της Ιταλίας ή οι περίφημοι κτίστες Ράμσεϊς στην Αγγλία αφανίστηκαν.

Βιβλιογραφία • http://ikee.lib.auth.gr/record/130218/files/kalogiannidou.pdf [Ηλεκτρονικό]. - 23 03 2017. • http://www.mixanitouxronou.gr/i-panoukla-pou-apodekatise-to-13-tou-plithismou-stin-evropi-tou-meseona-tin-antimetopizan-me-litanies-ke-tote-vgike-i-lexi-karantina-pou-simeni-apoklismos-40-imeron/ [Ηλεκτρονικό]. - 23 03 2017. • https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%BB%CE%B1 [Ηλεκτρονικό]. - 23 03 2017. • https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CF%8E%CE%BB%CE%B7 [Ηλεκτρονικό]. - 23 03 2017. • https://www.corfuhistory.eu/?p=247 [Ηλεκτρονικό]. - 23 03 2017. Ονόματα συντακτριών: • Βέρα Προεστάκη • Λουίζα Τσιμένη • Ιωάννα Ματσούκα